Μερικές σκέψεις και προβληματισμοί ως απάντηση στο κείμενο που αναρτήθηκε στο site της κίνησης πολιτών Άρδην

Αλέξιος Ξιφαράς, μέλος του πυρήνα Νέας Σμύρνης και μέλος της Π.Γ του ΕΠΑΜ

  

Στις 5 Ιουλίου αναρτήθηκε στο site της κίνησης πολιτών Άρδην ένα κείμενο  που σκοπό έχει να ξεκινήσει έναν ανοιχτό διάλογο για τη συγκρότηση του δημοκρατικού πατριωτικού χώρου. [1] Σε μερικές βασικές θέσεις αυτού του κειμένου θα απαντήσω παρακάτω.  

ΓΕΝΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ ΚΑΙ ΟΝΕ

Οι αρχικές θέσεις της κίνησης πολιτών «Άρδην», παρότι προορίζονται από τους συντάκτες τους να αποτελέσουν τη βάση για ένα γόνιμο διάλογο και ίσως και το πρώτο βήμα για μια συσπείρωση ανθρώπων «από ποικίλες ιδεολογικές καταβολές και αντιλήψεις, προερχόμενους από την Αριστερά το Κέντρο και τη Δεξιά, θρησκευόμενους και αγνωστικιστές»-όπως οι ίδιοι χαρακτηριστικά αναφέρουν-στην πραγματικότητα δεν αναφέρονται καθόλου στους βασικούς μηχανισμούς που υπονομεύουν το τετράπτυχο – εθνική ανεξαρτησία, κοινωνική δικαιοσύνη, οικολογική ισορροπία, άμεση δημοκρατία – κοινοτισμός- που οι ίδιοι διακηρρύτουν. Έτσι σε όλο το κείμενο του Αρδην δεν υπάρχει ούτε μια αναφορά στο ευρώ και στην ΟΝΕ !

Σε τι διαφέρει λοιπόν η πρόταση του Άρδην από την πολιτική απόφαση του ιδρυτικού συνεδρίου του ΣΥΡΙΖΑ-ΕΚΜ ; Και στην πολιτική απόφαση του ΣΥΡΙΖΑ μπορεί κανείς να διαβάσει αυτή την αόριστη θεωρητικολογία η οποία παρότι πασχίζει να φανεί ανατρεπτική, προοδευτική και επαναστατική, κατ’ ουσίαν ποτέ δεν ξεπερνά τα όρια που έχουν θέσει στη χώρα και στο λαό μας οι ντόποιοι ολιγάρχες και οι ξένοι επικυρίαρχοι. [2] Πραγματικά  αναρωτιόμαστε, λοιπόν, πως θα μπορούσε να κατακτηθεί η εθνική ανεξαρτησία και η εθνική αυτοδιάθεση της χώρας μας μέσα στο στενό κορσέ του ευρώ και της Ε.Ε.

Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι μέσα στα δέκα χρόνια της ΟΝΕ το χάσμα μεταξύ των ελλειμμάτων των χωρών της ευρωπαϊκής περιφέρειας και των πλεονασμάτων της Γερμανίας, όσον αφορά στις διεθνείς συναλλαγές τους, γιγαντώθηκε. Το χάσμα αυτό δημιουργήθηκε διότι οι ονομαστικοί γερμανικοί μισθοί είχαν παγώσει, ενώ αυτοί της περιφέρειας συνέχισαν να αυξάνονται, έστω και με χαμηλούς ρυθμούς. Με άλλα λόγια πρόκειται για μια πράξη μηδενικού αθροίσματος, δηλαδή τα ελλείμματα της ευρωπαϊκής περιφέρειας τροφοδοτούσαν και συνεχίζουν να συντηρούν τα πλεονάσματα κυρίως της Γερμανίας.

Κατά συνέπεια είναι εύκολο να συμπεράνουμε ότι η ΟΝΕ δημιουργήθηκε για να αποτελέσει το κύριο όπλο του γερμανικού ιμπεριαλισμού στη προσπάθεια του να επεκτείνει τη κυριαρχία του σε ολόκληρη την Ευρώπη και ως όχημα των συμφερόντων του γερμανικού εξαγωγικού κεφαλαίου και των μεγάλων τραπεζών της Ευρώπης. Αν δεν απαλλαγείς, λοιπόν, από την ΟΝΕ η οποία απειλεί να θυσιασεί όλους τους λαούς της Ευρώπης στο βωμό της αέναης συσσώρευσης κεφαλαίων προς όφελος των γερμανών ολιγαρχών και των ευρωπαίων τραπεζιτών, πως μπορείς να μιλάς για εθνική ανεξαρτησία ; 

ΧΡΗΜΑ, ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ΚΑΙ ΠΑΡΑΓΩΓΙΚΗ ΑΝΑΣΥΓΚΡΟΤΗΣΗ -   ΘΕΣΗ 8

Διάσπαρτα στο κείμενο τονίζεται η σημασία της δημοκρατίας και μάλιστα η ανάγκη για την επίτευξη της άμεσης δημοκρατίας. Για την άμεση δημοκρατία θα μιλήσουμε όταν σχολιάσουμε τις θέσεις 19 και 20 του κειμένου. Πιο συγκεκριμένα στη Θέση 8 οι συντάκτες του κειμένου εκφράζουν την επιθυμία τους να αντιταχθούν στην κυριαρχία του εμπορεύματος και προτείνουν τρόπους που υποτίθεται ότι θα περιορίσουν την ισχύ του.

Οι συντάκτες του κειμένου, όμως, δεν κατάφεραν να συνδέσουν τη πάλη για την εγκαθίδρυση της δημοκρατίας με τους αγώνες των λαών για την απόκτηση του δικού τους εθνικού νομίσματος προκειμένου να ελέγξουν την οικονομίας τους και κατ’ επέκταση και την εμπορευματική παραγωγή. Το χρήμα στον καπιταλισμό είναι η πιο τρομερή μορφή κοινωνικής ισχύος. Αποτελεί το παγκοσμίως αποδεκτό μέσο πληρωμής αλλά και ταυτόχρονα είναι μέσο αποθησαυρισμού που δεν έχει εγγενή όρια.

Για να γίνει αντιληπτή η απουσία ορίων στη κοινωνική ισχύ του χρήματος-στη προκειμένη όσον αφορά στην ιδιότητα του να αποθησαυρίζεται- αρκεί να δούμε τη περιουσία του πλουσιότερου ανθρώπου στο πλανήτη, του Carlos Slim Helu, η οποία φτάνει τα 73 δις δολάρια. Θα ήταν, λοιπόν, δύσκολο ή μάλλον αδύνατο να φανταστούμε τον Slim να έχει στη κατοχή του 73 δις κουστούμια, ή σκάφη ή παπούτσια (η Ιμέλντα Μάρκος δεν είχε καταφέρει να ξεπεράσει τα 6000 παπούτσια). Δεν υπάρχει, δηλαδή, κάποιο όριο στη συσσώρευση του χρήματος. Αυτή η άμετρη φύση του χρήματος πρέπει να είναι πάντα στο επίκεντρο της προσοχής μας.

Γι’ αυτό μέχρι να απαλλαγούμε από την κοινωνική σχέση των εμπορευμάτων και από τις κεφαλαιοκρατικές σχέσεις παραγωγής και ανταλλαγής πρέπει το κράτος, που θα είναι υπό λαϊκό έλεγχο, να ελέγχει τη κυκλοφορία του νομίσματός του, ώστε να χρησιμοποιεί το χρήμα αυστηρά και μόνο ως μέτρο της αξίας (γενικό ισοδύναμο) και ως μέσο κυκλοφορίας και ανταλλαγής. Θα επανέλθουμε, σχολιάζοντας τις θέσεις 19 και 20, στο ζήτημα του εμπορεύματος και πως αυτό συνδέεται και με ένα ακόμη τρόπο με το ζήτημα της άμεσης δημοκρατίας.

Στη Θέση 8 τα μέλη του Άρδην, μεταξύ άλλων, μιλάνε για παραγωγική ανασυγκρότηση της χώρας. Για άλλη μια φορά, όμως, δεν καταφέρνουν να μας εξηγήσουν πως θα γίνει αυτό μέσα στην ευρωζώνη, όταν δεν μπορούμε ως κράτος να «κόψουμε» χρήμα για να τονώσουμε την εγχώρια παραγωγή. Ενώ, λοιπόν, οι ίδιοι οι συντάκτες του κειμένου στην ίδια θέση (8) αναγνωρίζουν ότι δεν μπορούμε να ανταγωνιστούμε «παραγωγικούς γίγαντες» που ελέγχουν εκατοντάδες εκατομμυρίων «εργατικής δύναμης» οπότε πρέπει να στηριχτούμε «στην αυτάρκεια, τη μικρή επιχείρηση, στην παραγωγή ποιοτικών προϊόντων, και στην αξιοποίηση των ελληνικών συγκριτικών πλεονεκτημάτων (κλίμα, διατροφή και Παιδεία)», στη συνέχεια καταλήγουν σε ένα μάλλον περίεργο συμπέρασμα. Ότι όλα τα παραπάνω τα έθαψε η «ψεύτικη ευημερία του νεοελληνικού παρασιτισμού».

Προσωπικά πίστευα ότι η οικονομική κατρακύλα της Ελλάδας άρχισε να εντείνεται ήδη από το 1962 με τη σύνδεσή μας στη Κοινή Αγορά και με την ένταξη μας επίσημα το 1981στην ΕΟΚ και ότι την παραγωγή μας την «έθαψε» όχι κάποια αφηρημένη έννοια «νεοελληνικού παρασιτισμού» αλλά η ένταξη μας στην ΟΝΕ, η Κοινή Αγροτική Πολιτική, οι τέσσερις ελευθερίες του Μάαστριχτ στο εσωτερικό της Ε.Ε (διακίνησης κεφαλαίων για τη μεγιστοποίηση του κέρδους, μετακίνησης αγαθών χωρίς δασμούς, μετακίνησης προσώπων για την υποβάθμιση της εργασίας και προσφοράς υπηρεσιών), τα Μεσογειακά Ολοκληρωμένα Προγράμματα (Μ.Ο.Π.) και αργότερα τα Κοινοτικά Προγράμματα (που διέφθειραν την ελληνική αγροτιά με το εύκολο χρήμα και το οποίο είχε ως σκοπό τη καταστροφή της γεωργικής παραγωγής παρά την ανάπτυξή της).

Όπως και να ερμηνεύσουμε πάντως τους συντάκτες του κειμένου, το συμπέρασμα είναι τούτο: η παραγωγή δεν πρόκειται να ανακάμψει στην Ελλάδα αν ο λαός δεν πάρει πρώτα στα χέρια του τα κλειδιά της οικονομίας, μια διαδικασία που έχει ως βασική προϋπόθεση και ως πρώτο βήμα τη διεκδίκηση του δικαιώματος άσκησης νομισματικής πολιτικής, δηλαδή του δικαιώματος έκδοσης Εθνικού Κρατικού Νομίσματος.

ΕΥΡΩΠΑΪΚΟΣ ΜΗΧΑΝΙΣΜΟΣ ΣΤΑΘΕΡΟΤΗΤΑΣ ΚΑΙ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΟΜΟΣΠΟΝΔΙΑ

Οι συντάκτες του εν λόγω κειμένου δεν πρέπει να έχουν ακούσει τίποτα για τον Ευρωπαϊκό Μηχανισμό Σταθερότητας (ΕΜΣ) και για την Ομοσπονδία Εθνικών Κρατών της Ευρώπης (ΟΕΚ), αλλιώς θα έβαζαν άμεσα θέμα εξόδου της Ελλάδας από την ευρωζώνη και την Ε.Ε ώστε να προστατεύσουν, αν μη τι άλλο, την ουσία του τετράπτυχου που υποστηρίζουν. Επειδή, λοιπόν, η πρόθεση των μελών του Άρδην είναι ο διάλογος ας μας επιτραπεί να σταθούμε λίγο περισσότερο σε αυτό το σημείο προκειμένου να καταδείξουμε το κρίσιμο ρόλο που παίζει ο ΕΜΣ και η ΟΕΚ στον απελευθερωτικό αγώνα των εθνών και των λαών της Ευρώπης.

Ο ΕΜΣ είναι ένας υπερ-κρατικός οργανισμός ελεγχόμενης χρεοκοπίας με έδρα το Λουξεμβούργο και από την 1η Ιουλίου του 2013 είναι ο μοναδικός και μόνιμος μηχανισμός για την αντιμετώπιση των νέων αιτήσεων για οικονομική ενίσχυση από τα κράτη μέλη της ευρωζώνης. Ιδρύθηκε από το σύνολο των 17 μελών της ευρωζώνης (οι λαοί φυσικά των αντίστοιχων κρατών δεν είχαν λόγο στην ίδρυση του). Από τη συνθήκη ίδρυσής του ο συγκεκριμένος μηχανισμός αντλεί το δικαίωμα να διαχειρίζεται τη περιουσία (κινητή και ακίνητη) άλλου κράτους-μέλους λόγω της δανειακής διευκόλυνσης που του παρέχει. Ταυτόχρονα η συνθήκη ίδρυσής του το προστατεύει από τη δικαστική ή άλλη εξουσία άλλου κράτους μέλους και του προσφέρει « ασυλία έναντι έρευνας, επίταξης, δήμευσης, απαλλοτρίωσης ή οποιασδήποτε άλλης μορφής κατάσχεσης, αφαίρεσης ή δέσμευσης βάσει εκτελεστικών, δικαστικών, διοικητικών ή νομοθετικών μέτρων » όσον αφορά στη περιουσία του, στους χρηματοδοτικούς του πόρους και στα στοιχεία του ενεργητικού του (άρθρο 32- Legal status, privileges and immunities). [3]

Γνωρίζοντας, λοιπόν, αφενός ότι ο ΕΜΣ έχει ήδη αναλάβει την δανειοδότηση της ανακεφαλαιοποίησης των τραπεζών στην Κύπρο και στην Ισπανία ενώ στη σειρά περιμένουν και άλλες τράπεζες (μεταξύ αυτών και οι ελληνικές) και αφετέρου ότι τα διαθέσιμα κεφάλαια του ΕΜΣ που εγγυώνται οι κυβερνήσεις των κρατών μελών δεν επαρκούν για τον δανεισμό τόσο των τραπεζών απευθείας, όσο και των κρατών που έχουν ανάγκη χρηματοδότησης, αντιλαμβανόμαστε ότι το αποτέλεσμα δεν μπορεί να είναι άλλο παρά η μεταφορά της κυριότητας όλης της ακίνητης περιουσίας του ελληνικού δημοσίου στο εν λόγω υπερκρατικό ίδρυμα προκειμένου να μετατραπεί σε περιουσιακό στοιχείο του και να διατεθεί σύμφωνα με τις δικές του προτεραιότητες και ανάγκες. Το ερώτημα, κατά συνέπεια, παραμένει το ίδιο. Μπορεί ένα κράτος στο εσωτερικό της ευρωζώνης να είναι εθνικά ανεξάρτητο ;

Όσον αφορά στην Ομοσπονδία Εθνικών Κρατών ο Μπαρόζο σε ομιλία του το Σεπτέμβρη του 2012 ανέφερε ότι η παγμοσμιοποίηση επιβάλλει έναν νέο τρόπο σκέψης και μια περισσότερο ενωμένη Ευρώπη και πρότεινε τη δημιουργία ενός ευρωπαϊκού δημόσιου χώρου. [4] Επίσης παρουσίασε την πρόταση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για την κοινή εποπτεία των τραπεζών της Ευρώπης, το οποίο θα αποτελέσει ένα ενδιάμεσο βήμα πριν την Τραπεζική Ένωση. Η Τραπεζική Ένωση αποτελεί την απόλυτη φαντασίωση των ευρωπαίων τραπεζιτών που επιθυμούν να απαλλαγούν εντελώς από την εξουσία και τη δικαιοδοσία των εθνών-κρατών προκειμένου να κερδοσκοπούν ασύστολα στις πλάτες των λαών της Ευρώπης. Άρα για ποια εθνική ανεξαρτησία, ποια κοινωνική δικαιοσύνη, ποια οικολογική πολιτική και πόσο μάλλον για ποια άμεση δημοκρατία μπορούμε να μιλάμε στο εσωτερικό της Ε.Ε όταν αυτή μετεξελίσσεται σε Ευρωπαϊκή Ομοσπονδία ;

ΑΜΕΣΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ – ΘΕΣΕΙΣ 19 ΚΑΙ 20

Στις Θέσεις 19 και 20 οι συντάκτες του Άρδην καταπιάνονται για άλλη μια φορά και πιο συγκεκριμένα με το ζήτημα της δημοκρατίας. Και παρότι σωστά συνδέουν την εθνική ταυτότητα με τη δημοκρατία, στη συνέχεια αποτυγχάνουν στο να αντιληφθούν τι είναι άμεση δημοκρατία και ποια μορφή παίρνει σήμερα. Η άμεση δημοκρατία (ή δημοκρατία της συνέλευσης για άλλους συγγραφείς) δεν είναι μια αφηρημένη έννοια που μπορείς να τη χρησιμοποιείς για να αποδείξεις γενικώς τα δημοκρατικά σου αισθήματα.

Ο όρος «άμεση δημοκρατία» χρησιμοποιήθηκε από μεταγενέστερους συγγραφείς και στοχαστές για να περιγράφει τη δημοκρατική περίοδο στην αρχαία Αθήνα κατά τη περίοδο του 462 έως το 322 π.Χ. Σε αυτό το πολίτευμα το σώμα των αρχαίων Αθηναίων (περίπου 40.000 με 45.000 πολίτες) είχε συγκεντρωμένες στα χέρια του και τις τρείς πολιτικές εξουσίες. Η Εκκλησία του Δήμου, δηλαδή, ασκούσε τη νομοθετική και την κυβερνητική εξουσία (η εκτελεστική εξουσία είναι μέρος της κυβερνητικής) και τα δικαστήρια της Ηλιαίας, τα οποία αποτελούνταν από κληρωτά εκλεγμένους Αθηναίους πολίτες προερχόμενους και από τις τέσσερις οικονομικές τάξεις, είχαν τη δικαστική εξουσία. Χωρίς να μπαίνουμε, λοιπόν, σε περισσότερες λεπτομέρειες, με δύο λόγια, ο λαός της αρχαίας Αθήνας συμμετείχε ο ίδιος, αδιαμεσολάβητα, χωρίς τη παρουσία αντιπροσώπων στη διαδικασία λήψης όλων των αποφάσεων της πόλης του. Αυτό είναι άμεση δημοκρατία. Η μεταγενέστερη αποκαλούμενη αντιπροσωπευτική ή αστική δημοκρατία είναι μια διαστρέβλωση της έννοιας και της ουσίας της δημοκρατίας.

Παρότι, λοιπόν, από το 322 π.Χ έχουν αλλάξει δραματικά τα μεγέθη των κρατών και πλέον ούτε ακόμη και τα μικρότερα έθνη-κράτη δεν έχουν μόνο 40.000 πολίτες, το όραμα της άμεσης δημοκρατίας δεν έχει χαθεί. Αυτό απέτυχαν να δουν οι συντάκτες του κειμένου του Άρδην. Η εργατική-λαϊκή αυτοδιαχείριση στο επίπεδο των εργοστασίων, των επιχειρήσεων και γενικά των τόπων δουλειάς είναι η σημερινή μορφή της άμεσης δημοκρατίας. Μόνο στους αυτο-διαχειριζόμενους χώρους δουλειάς όλοι οι εργάτες, είτε παράγουν υλικά αγαθά είτε άυλα (υπηρεσίες, συναισθηματικές επήρειες, γνώση κτλ.), συμμετέχουν άμεσα και στο σύνολό τους στη λήψη των αποφάσεων της επιχείρησης τους. Μόνο τότε το όραμα της άμεσης δημοκρατίας υλοποιείται στη πράξη.

Φυσικά οι εργατικά αυτοδιαχειριζόμενες επιχειρήσεις δεν πρέπει να συγχέονται με τις επιχειρήσεις που βρίσκονται στην ιδιοκτησία των εργατών που δουλεύουν σε αυτές αλλά οι οποίοι δεν έχουν τη διεύθυνσή της ή με τις επιχειρήσεις όπου οι εργάτες έχουν τον έλεγχο μόνο της διαχείρισης (management) της παραγωγής ή ακόμη και με διάφορες μορφές συνεταιρισμών. Στις εργατικά αυτοδιαχειριζόμενες παραγωγικές μονάδες οι ίδιοι οι εργαζόμενοι έχουν την διεύθυνση της παραγωγής. Στελεχώνουν οι ίδιοι, δηλαδή, το διοικητικό συμβούλιο της επιχείρησης και με αυτό το τρόπο αποφασίζουν συλλογικά τι εμπορεύματα θα παράξουν, πως και με ποιους όρους και κάτω υπό ποιές συνθήκες θα τα παράξουν, τι τεχνολογίες θα χρησιμοποιήσουν, που θα βρίσκονται οι εγκταστάσεις της επιχείρησης τους κ.ο.κ. Με άλλα λόγια μπορούμε να μιλάμε για εργατικά αυτοδιαχειριζόμενους χώρους δουλειάς όταν αυτοί που συλλογικά και συνεργατικά παράγουν το υπερπροϊόν ταυτίζονται με αυτούς που συλλογικά και συνεργατικά το ιδιοποιούνται και το κατανέμουν ανάλογα με τις ανάγκες της επιχείρησης.

Γνωρίζουμε φυσικά ότι αυτό δεν αρκεί. Δεν αρκεί μερικές επιχειρήσεις να λειτουργήσουν αυτοδιαχειριστικά ώστε να αποκτήσουμε στην Ελλάδα δημοκρατία. Πρώτον υπάρχει ένας βασικός κίνδυνος για τις ίδιες τις επιχειρήσεις. Αυτός ο κίνδυνος έχει να κάνει με τις ίδιες τις μορφές που παίρνει το κεφάλαιο κατά τη κυκλοφορία του, δηλαδή το εμπορικό, το παραγωγικό και το χρηματικό κεφάλαιο. Καμία από αυτές τις μορφές δεν μπορεί να υπάρξει χωρίς τις άλλες : αλληλοεμπλέκονται και αλληλοκαθορίζονται. Αν οι εργατικά αυτοδιευθυνόμενες επιχειρήσεις δεν ελέγξουν και τις τρείς μορφές του κεφαλαίου και μείνουν στη διεύθυνση μόνο της παραγωγικής μορφής, τότε πολύ σύντομα θα καταρρεύσουν. Γι’ αυτό οι αυτοδιαχειριστικές προσπάθειες των εργαζομένων στους χώρους δουλειάς τους πρέπει να συνοδευτούν με μια προσπάθεια των ιδίων και του υπολοίπου έθνους να κατακτηθεί και η πολιτική εξουσία.

Κατακτώντας την πολιτική εξουσία ο ελληνικός λαός θα πρέπει να μετασχηματίσει άμεσα το ίδιο το κράτος με το να επιτρέψει στη κρατική διόικηση να συμμετέχει μέχρι και «η τελευταία νοικοκυρά» και ταυτόχρονα θα πρέπει άμεσα να προκηρύξει την έναρξη ενός παν-εθνικού διαλόγου για τη δημιουργία νέου συντάγματος διαδικασία που τελικά θα οδηγήσει στη συγκρότηση της συντακτικής εθνοσυνέλευσης, όπου ο λαός θα δημιουργήσει τους νόμους του και το πολίτευμα του πρωτογενώς με την ενεργοποίηση της συντακτικής εξουσίας του.

Παράλληλα μεταξύ άλλων το κράτος πρέπει να εθνικοποιήσει τις τράπεζες (λαϊκός έλεγχος του χρηματικού κεφαλαίου) και τα κομβικά σημεία της οικονομίας, ώστε να επιτρέψει και στις εργατικά αυτοδιευθυνόμενες επιχειρήσεις να επιβιώσουν και να λειτουργήσουν.

Επίσης πρέπει να επιδιώξει την πλήρη απασχόληση των πολιτών που είναι ικανοί να δουλέψουν μέσω χρηματοδότησης δημοσίων έργων και μέσω της επένδυσης στη ζωντανή εργασία. Πιο συγκεκριμένα η απο-επένδυση που παρατηρείται στην Ελλάδα είναι το συνδυασμένο αποτέλεσμα τόσο των αντικειμενικών νόμων του κεφαλαίου όσο και της στρατηγικής που ακολουθούν οι κεφαλαιοκράτες απέναντι στη ζωντανή εργασία του μεταβλητού κεφαλαίου.

Άρα το κράτος, που θα βρίσκεται πια στα χέρια του ελληνικού λαού, πρέπει να επενδύσει και να αξιοποιήσει πρώτα και κύρια την εργασία του εργαζόμενου πληθυσμού και μάλιστα πρέπει να δώσει περισσότερη έμφαση στην εξειδικευμένη, «ακριβή» εργασία που σήμερα λόγω του ευρώ φεύγει όλη για το εξωτερικό.

Αντιλαμβανόμαστε δηλαδή ότι αναπτύσσεται μια διαλεκτική σχέση μεταξύ της δημοκρατίας στο χώρο δουλειάς και της δημοκρατίας στη κοινότητα. Οι εργαζόμενοι μαθαίνουν να συμμετέχουν και να παίρνουν αποφάσεις στη δουλειά τους και αναπτύσσουν ως συνέπεια μια εντελώς διαφορετική ψυχοσύνθεση. Είναι πολύ πιο υπεύθυνοι, καθότι πια παίρνουν αποφάσεις, γίνονται πιο ώριμοι, αναπτύσσουν το νοητικό τους επίπεδο και αρχίζουν να αντιλαμβάνονται το μεγαλείο της δημοκρατίας. Μοιραίο είναι στη συνέχεια να την επιθυμήσουν και στην κοινότητά τους είτε σε τοπικό είτε σε εθνικό επίπεδο και να παλέψουν μέχρι τέλους για να την αποκτήσουν ή να την προασπίσουν.

Αλλά είπαμε καθότι η σχέση είναι διαλεκτική, δεν γίνεται μονομερώς η διάχυση των δημοκρατικών θεσμών από τη δουλειά προς τη κοινότητα αλλά και αντίστροφα. Έτσι το δημοκρατικό κράτος θα προστατεύει τα δημοκρατικά εγχειρήματα των εργαζομένων και μέσω του νέου συντάγματος, των δημοψηφισμάτων και της συμμετοχής στη κρατική διοίκηση θα ενθαρρύνει τους υπόλοιπους εργαζομένους που πιθανά δεν συμμετέχουν σε μια αυτοδιευθυνόμενη μονάδα παραγωγής να μεταφέρουν τη δημοκρατία εκεί που δουλεύουν.

Τέλος η αυτοδιαχείριση στη δουλειά είναι και το πρώτο βήμα για την απαλλαγή της κοινωνίας από τις εμπορευματικές σχέσεις παραγωγής. Είναι το πρώτο βήμα και όχι το καθοριστικό ή το τελικό καθότι ναι μεν στο εσωτερικό της αυτοδιευθυνόμενης μονάδας παραγωγής τα προϊόντα που παράγονται δεν παίρνουν άμεσα τη μορφή του εμπορεύματος όταν έρθει η ώρα, όμως, της πώλησής τους τότε επιδρούν οι μηχανισμοί της ανταγωνιστικής συσσώρευσης και τελικά το αγαθό γίνεται εμπόρευμα.

Μόνο όταν όλοι οι λαοί του κόσμου ή τουλάχιστον ένα πολύ μεγάλο τμήμα του πλανήτη ασπαστεί, όχι μόνο στα λόγια αλλά και στη πράξη, τη δημοκρατία, θα απαλλαγούμε από τις εμπορευματικές σχέσεις παραγωγής και θα αποκατασταθεί το κοινωνικό συνεχές του «πράττειν», της δραστηριότητας που χαρακτηρίζει το ανθρώπινο είδος. Μόνο τότε το εμπόρευμα, η αφηρημένη εργασία και η αναγκαστική εργασία θα υποταχθούν στη κυριαρχία των αξιών χρήσης (αγαθά), της συγκεκριμένης εργασίας και της ελεύθερης δραστηριότητας (ελεύθερου χρόνου).

Αυτό όμως το όραμα, όσο μακρινό και αν φαντάζει, δεν πρέπει να μας εμποδίζει απ’ το να υποστηρίζουμε άμεσα και πολύ συγκεκριμένα βήματα για να το υλοποιήσουμε. Και ένα πολύ σημαντικό και κρίσιμο βήμα προς αυτή τη κατεύθυνση πρέπει να είναι η κατάκτηση της δημοκρατίας στους χώρους δουλειάς.

Η δημοκρατία και όχι αφηρημένες ιδεοληψίες είναι το όραμα μας στο ΕΠΑΜ και γι΄ αυτό πάγια τακτική μας είναι να υποστηρίζουμε και να παλεύουμε στις απεργίες για την λειτουργική κατάληψη των χώρων δουλειάς από τους εργαζομένους. Μάλιστα για το ζήτημα του φασιστικού κλεισίματος της ΕΡΤ το κεντρικό μας σύνθημα είναι «δημόσια και αυτοδιαχειριζόμενη ΕΡΤ».

 

ΣΚΟΠΙΑ - ΘΕΣΗ 17

Τα Σκόπια είναι προϊόν ιμπεριαλιστικής επέμβασης ξένων δυνάμεων και ως εκ τούτου δεν μπορούμε να εστιάσουμε στο όνομα αυτού του παρά φύσιν κράτους. Η πραγματικά δημοκρατική και πατριωτική στάση που οφείλει να στηρίξει ένα εθνικοαπελευθερωτικό μέτωπο είναι η μη αναγνώριση της ύπαρξης αυτού του κράτους - υβριδίου, ανεξάρτητα από το όνομά του, και γενικά κάθε κράτους που έχει προέλθει από πολεμική επέμβαση ξένων ιμπεριαλιστικών δυνάμεων. Είναι εύκολα αντιληπτό ότι στη περίπτωση που η Ελλάδα αναγνωρίσει ως κράτος τα Σκόπια τότε νομιμοποιεί εμμέσως ως κράτος και την Τουρκική Δημοκρατία της Βόρειας Κύπρου (με άλλα λόγια προκύπτει αντίφαση μεταξύ των θέσεων 16 και 17 του κειμένου του Άρδην).

Κατά συνέπεια η ακόλουθη θέση από το Άρδην :  « ... είμαστε διατεθειμένοι να δεχθούμε αυστηρά γεωγραφικό προσδιορισμό για την ονομασία των Σκοπίων, με την προϋπόθεση ότι θα είναι μια ονομασία για όλες τις χρήσεις...», επικεντρώνει στο ζήτημα του ονόματος και άρα αποδέχεται τόσο την ύπαρξη του κράτους των Σκοπίων, όσο και την πρακτική δημιουργίας κρατών μετά από τη μεσολάβηση πολεμικών επεμβάσεων από τη πλευρά των μεγάλων δυνάμεων.

ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΥΤΙΚΟ – ΘΕΣΗ 13

Στο σημείο αυτό οι συντάκτες του κειμένου για άλλη μια φορά έχουν αφήσει εκτός ανάλυσης το ζήτημα του ευρώ. Ένας από τους λόγους που οι μετανάστατες σταματούν στην Ελλάδα είναι γιατί έχουμε το ευρώ, ένα σκληρό διεθνές νόμισμα, που στη χώρα τους αποκτά πολλαπλάσια αξία. Με την επιστροφή μας σε εθνικό κρατικό νόμισμα οι τόποι προορισμού για τους βασανισμένους μετανάστες αλλάζουν.

Φυσικά η επιστροφή μας σε εθνικό νόμισμα δεν αρκεί. Χρειάζεται να συνοδευτεί με την ακύρωση των ρυθμίσεων του Δουβλίνου ΙΙ και με την ανάπτυξη της οικονομίας μας, ώστε να πάψει η οικονομική εξαθλίωση να γεννά μίσος και ρατσισμό. Αλλά όπως αναφέρθηκε και προηγουμένως η επιστροφή μας σε εθνικό κρατικό νόμισμα είναι η πρώτη και βασική προϋπόθεση για την επίλυση και αυτού του τραγικού φαινομένου.

ΕΠΙΛΟΓΟΣ – ΑΝΑΚΕΦΑΛΑΙΩΣΗ

Μετά από τρία χρόνια μνημονίων, οικονομικής λεηλασίας, φοροεπιδρομών και εξαθλίωσης, ο Ελληνικός λαός χρειάζεται συγκεκριμένες θέσεις και προτάσεις, που να αγγίζουν την ουσία των προβλημάτων του, και όχι θεωρητικές συζητήσεις που δεν φτάνουν ποτέ στο “δια ταύτα”.

Η προσπάθεια της κίνησης πολιτών Άρδην για τη δημιουργία ενός πατριωτικού-δημοκρατικού μετώπου δυστυχώς παραμένει στο επίπεδο μιας ακόμη έκθεσης ιδεών που αναλύει ανεπαρκώς τη σημερινή συγκυρία και σιωπά όταν πρόκειται για τους θεσμούς και τους μηχανισμούς που έχουν σκοπό να ισοπεδώσουν τη δημοκρατία και τις εθνικές ταυτότητες των λαών της Ευρώπης προκειμένου να εξασφαλίσουν την ανοδική πορεία της κερδοφορίας για τους «τοκογλύφους», ανοίγοντας έτσι το δρόμο προς ένα νέο ευρωπαϊκό μεσαίωνα.   

Στο διάλογο, λοιπόν, που φιλοδοξεί να ανοίξει το Άρδην πρέπει άμεσα να τεθούν ως πρωτεύοντα και βασικά το ζήτημα της εξόδου από το ευρώ και την Ε.Ε, η μονομερής διαγραφή του δημοσίου χρέους και η σεισάχθεια για τα ιδιωτικά χρέη προς τις τράπεζες και την εφορία. Αλλιώς το «μέτωπο» που θα σχηματιστεί-αν σχηματιστεί- θα είναι μία ακόμα ομάδα ανθρώπων που θα τους ενώνουν ασαφή αιτήματα και αφηρημένες αρχές βασισμένες στον χυδαίο εθνικισμό και τον ρομαντικό ιδεαλισμό, με αποτέλεσμα είτε να καταρρεύσει με τη πρώτη δυσκολία και πίεση, είτε να μετασχηματιστεί σε κάτι πολύ πιο αντιδραστικό. 

Επίσης πρέπει να γίνει η απαραίτητη σύνδεση που ενώνει τη δημοκρατία και την εθνική αυτοδιάθεση ενός λαού με το ζήτημα του ελέγχου της οικονομίας του. Τέλος οι συντάκτες του κειμένου, ή μάλλον του νέου κειμένου που λογικά θα προκύψει μετά το διάλογο, θα πρέπει να είναι πιο συγκεκριμένοι με λέξεις και έννοιες θεμελιώδους σημασίας, όπως η άμεση δημοκρατία.      

.  

ΠΑΡΑΠΟΜΠΕΣ

1. http://ardin-rixi.gr/archives/13572
2. http://www.syriza.gr/%CF%80%CE%BF%CE%BB%CE%B9%CF%84%CE%B9%CE%BA%CE%AE-%CE%B1%CF%80%CF%8C%CF%86%CE%B1%CF%83%CE%B7-%CF%84%CE%BF%CF%85-%CE%B9%CE%B4%CF%81%CF%85%CF%84%CE%B9%CE%BA%CE%BF%CF%8D-%CF%83%CF%85%CE%BD%CE%B5%CE%B4/
3. http://www.european-council.europa.eu/media/582311/05-tesm2.en12.pdf
4. http://ec.europa.eu/news/eu_explained/120912_el.htm

Η άμεση δημοκρατία ως ζητούμενο σήμερα

“Μόλις οι πολίτες σταματήσουν να θέτουν σε προτεραιότητα το ενδιαφέρον να μετέχουν στα κοινά και προτιμήσουν να συνεισφέρουν με το πορτοφόλι τους παρά με την προσωπική παρουσία τους, το κράτος πλησιάζει ήδη στην καταστροφή του. Πρέπει να εκστρατεύσουν ; Πληρώνουν στρατεύματα και κάθονται σπίτι τους. Πρέπει να πάνε στη συνέλευση ; Διορίζουν βουλευτές και μένουν στο σπίτι τους. Λόγω οκνηρίας και οικονομικής ευχέρειας αποκτούν εντέλει στρατιώτες για να υποδουλώνουν την πατρίδα τους και βουλευτές για να την ξεπουλούν” [1]

Τα προβλήματα με την εφαρμογή της δημοκρατίας στα σύγχρονα κράτη και ποιες είναι οι προϋποθέσεις για την εγκαθίδρυση της δημοκρατίας :

Το μέγεθος των σύγχρονων κρατών, τόσο σε έκταση όσο και σε πληθυσμό εμποδίζει την εφαρμογή της άμεσης δημοκρατίας. Με εκατομμύρια (ή και δισεκατομμύρια) πολίτες σε κάθε έθνος-κράτος δεν μπορεί να γίνεται λόγος για άμεση δημοκρατία, δηλαδή για διακυβέρνηση όπου ο λαός ασκεί ο ίδιος εξουσία χωρίς τη διαμεσολάβηση αντιπροσώπων. Αυτό είναι το κύριο επιχείρημα των σύγχρονων αλλά και παλαιότερων αρνητών της άμεσης δημοκρατίας. Κρύβονται πίσω από μια υποτιθέμενη εκλογίκευση για να μην δείξουν την απέχθεια τους για τη δημοκρατία όπως αυτή εκφράζεται ως εξουσία του λαού.

Ο Rousseau γράφει στο Κοινωνικό Συμβόλαιο : “…δεν υπήρξε ποτέ πραγματική δημοκρατία, και ούτε θα υπάρξει ποτέ. Είναι αντίθετο στη φυσική τάξη να κυβερνά η πλειοψηφία και να κυβερνάται η μειοψηφία. Δεν μπορούμε να φανταστούμε το λαό να βρίσκεται διαρκώς σε συνελεύσεις για τις δημόσιες υποθέσεις· αντιλαμβανόμαστε εύκολα ότι ο λαός δεν θα μπορούσε να συγκροτήσει επιτροπές γι’ αυτόν το σκοπό χωρίς να αλλάξει η μορφή διοίκησης. “ Και συνεχίζει λίγο παρακάτω :  Στη πραγματικότητα, η [δημοκρατική] κυβέρνηση προϋποθέτει το συνδυασμό πολλών παραγόντων. Πρώτον, ένα πολύ μικρό κράτος όπου ο λαός εύκολα μπορεί να συγκεντρωθεί και κάθε πολίτης μπορεί να γνωρίζει εύκολα όλους τους άλλους.” [2]

Και κατά κάποιο τρόπο ολοκληρώνει τη σκέψη επί του θέματος στο κεφάλαιο 8 του Κοινωνικού συμβολαίου όπου αναφέρει : “ Η μοναρχία λοιπόν ταιριάζει στα πλούσια έθνη, η αριστοκρατία στα μέτρια σε πλούτο και μέγεθος κράτη, ενώ η δημοκρατία στα μικρά και φτωχά κράτη.” [3].

Αρχικά παρατηρούμε ότι ο Rousseau αναφέρεται στην άκρατον (αμιγή) δημοκρατία, όπως θα έλεγε ο Αριστοτέλης, όπου ο κυρίαρχος (λαός) επωμίζεται το σύνολο των αρμοδιοτήτων του ηγεμόνα (κυβέρνησης). Από μια σκοπιά, λοιπόν, έχει απόλυτο δίκιο καθώς ποτέ δεν υπήρξε και ούτε θα υπάρξει καθεστώς στο οποίο όλες οι αποφάσεις θα λαμβάνονται πάντα από το σύνολο του λαϊκού σώματος. Πάντα θα υπάρχει μια μορφή εκπροσώπησης. Ακόμη και στην αρχαία Αθήνα ο εκπρόσωπος της κοινότητας ήταν το σύνολο των Αθηναίων οι οποίοι συμμετείχαν εκείνη τη στιγμή στη συνέλευση των πολιτών. Όμως με αυτή τη προσέγγιση υποβαθμίζουμε το νόημα της δημοκρατίας. Η αξία της δημοκρατίας έγκειται όχι τόσο στο θέμα της εκπροσώπησης, η οποία στο κάτω-κάτω μπορεί να ελεγχθεί χωρίς να βλάψει το πολίτευμα (άμεση ανάκληση, συχνός απολογισμός κ.α), αλλά στην ισοτιμία των πολιτών όσον αφορά στη συμμετοχή τους στην άσκηση της εξουσίας. Από αυτή τη σκοπιά ο Rousseau έχει άδικο.  Παρολαυτά πρέπει να σημειώσουμε ότι η ιστορία έδωσε κάποιο δίκιο στον Rousseau σε ότι αφορά στην άποψη του ότι η άμεση δημοκρατία είναι εφικτή σε μικρά κράτη καθώς μόνο σε ένα μικρό, για τα σύγχρονα δεδομένα, κράτος εφαρμόστηκε η άμεση δημοκρατία. Και αυτό το κράτος είναι η αρχαία Αθήνα κατά τη περίοδο 462-322 π.Χ.

Το πολιτικό σώμα στην αρχαία Αθήνα ήταν 35.000-40.000 Αθηναίοι από τους οποίους έπρεπε, για θέματα που απαιτούσαν αυξημένη πλειοψηφία, να συνεδριάζουν 6.000 πολίτες ώστε η συνέλευση να είναι αντιπροσωπευτική (απαρτία). [4]. Αυτό δεν σημαίνει φυσικά ότι ήταν εύκολη η συμμετοχή στα κοινά των αρχαίων Αθηναίων, ειδικά για τους φτωχούς Αθηναίους της τέταρτης τάξης των Θητών. Οι συνελεύσεις γίνονταν εργάσιμη μέρα και δεν ήταν εύκολο να παίρνουν μέρος όλοι οι πολίτες, καθώς οι φτωχοί δεν μπορούσαν να μην δουλέψουν και να χάσουν το μεροκάματο τους. Οι πλούσιοι των δύο ανώτερων τάξεων, των Πεντακοσιομεδίμνων και των Ιππέων, μπορούσαν αντιθέτως εύκολα να συμμετέχουν σε κάθε συνέλευση των πολιτών. Οι Αθηναίοι, λοιπόν, μετά την επιτυχή έκβαση της επανάστασης του λαϊκού κινήματος το 462 π.Χ πήραν μια σειρά μέτρα για να μην αφήσουν στις ταξικές διαφορές να υπονομεύσουν τις αρχές του δημοκρατικού πολιτεύματος. Ένα από αυτά ήταν η θεσμοθέτηση του βουλευτικού μισθού για τους βουλευτές και του δικαστικού μισθού για τους δικαστές των δικαστηρίων της Ηλιαίας. Αργότερα ο Περικλής πρότεινε και το κατάφερε να περάσει απόφαση η οποία καθιέρωνε και τον εκκλησιαστικό μισθό, ο οποίος ουσιαστικά αποζημίωνε τους πολίτες που συμμετείχαν στην Εκκλησία του Δήμου.  Άρα μια πρώτη παρατήρηση είναι ότι όταν ο λαός ασκήσει την εξουσία και καταφέρει να εκφραστεί πρωτογενώς θα βρει τρόπους για να προστατεύσει την εξουσία του. Τώρα όσον αφορά στο δεύτερο σκέλος της σκέψης του Rousseau περί πλούτου, είναι εύκολο να δείξουμε ότι η δημοκρατία όχι μόνο δεν εμποδίζει την οικονομική ανάπτυξη του κράτους αλλά αντιθέτως την ενισχύει σε σημείο που π.χ η αρχαία Αθήνα σε όλη αυτή τη δημοκρατική της περίοδο (με μικρές μόνο διακοπές) εξελίχθηκε όχι μόνο σε μια στρατιωτική αλλά και σε μια οικονομική αυτοκρατορία με εμπορική υπεροχή έναντι όλων των υπολοίπων πόλεων-κρατών της Ελλάδας. Σε αυτό το σημείο πρέπει να αναφέρουμε ότι και μετά την αρχαία Αθήνα υπήρξαν περιπτώσεις όπου ακόμη και σε υπερ-κράτη εφαρμόστηκαν μέτρα αυτοδιαχείρισης των διάφορων κοινοτήτων προσεγγίζοντας έτσι την ιδέα της άμεσης Δημοκρατίας. Μερικά ιστορικά παραδείγματα είναι οι αποικίες της Νέας Αγγλίας κατά την Αμερικανική Επανάσταση (αλλά και αργότερα)[5], τα καντόνια Appenzell Innerrhoden και Glarus στην Ελβετία σήμερα, η Κομμούνα του Παρισιού, τα σοβιέτ κ.α.  Με λίγα λόγια καταλήγουμε στο ότι αν όντως οι πολίτες τελικά επιθυμούν τη δημοκρατία τότε θα μπορούσε να διαιρεθεί σε επιμέρους τμήματα η κοινότητα μέχρις ότου να γίνει συμβατή με τις ανάγκες της άμεσης δημοκρατίας. Στο προβληματισμό μας σήμερα για το θέμα δεν μπορούμε φυσικά να παραλείψουμε τις δυνατότητες που μας παρέχουν το διαδίκτυο και τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης ώστε να απαλείψουμε το πρόβλημα της απόστασης και του μεγέθους των σύγχρονων κρατών.

 Οι ταξικές ανισότητες στις σύγχρονες κοινωνίες έχουν φτάσει σε τέτοιο επίπεδο ώστε η οικονομική εξουσία να ταυτίζεται με την πολιτική.  Στη σύγχρονη εποχή όπου οι 100 πιο πλούσιοι άνθρωποι του κόσμου έχουν όλοι μαζί περιουσία που ανέρχεται στο εξωφρενικό ποσό των 1,9 τρις $ [6] και το χρήμα είναι ταυτόχρονα το παγκοσμίως αποδεκτό μέσο πληρωμής αλλά και μέσο αποθησαυρισμού (πλουτισμού) χωρίς εγγενή όρια (χαρακτηριστικά που το καθιστούν την πιο τρομερή μορφή κοινωνικής ισχύος), προκύπτει ότι δεν μπορούν να υπάρξουν και να λειτουργήσουν οι βασικές αρχές της δημοκρατίας, που είναι η ισηγορία, η ισονομία και η παρρησία. Με άλλα λόγια είναι δύσκολο σήμερα να επιτευχθεί αυτό που κατάφεραν οι αρχαίοι Αθηναίοι, δηλαδή δημοκρατία που να μην καταργεί τις τάξεις αλλά να παρακάμπτει τις ταξικές διακρίσεις όταν πρόκειται για την ισότητα των δικαιωμάτων στην άσκηση της εξουσίας όλων των πολιτών. Αυτός είναι και ένας από τους λόγους που, μαζί με τα άλλα όρια της αθηναϊκής δημοκρατίας (δουλεία, θέση της γυναίκας, σχέση με τις άλλες πόλεις κ.α), μας κάνουν να αντιμετωπίζουμε την αρχαία αθηναϊκή δημοκρατία όχι ως ένα χαμένο πρότυπο αλλά ως “σπέρμα σκέψης’ (όπως συχνά ονόμαζε το παράδειγμα της αρχαίας Αθήνας ο Καστοριάδης), το οποίο η ανθρωπότητα οφείλει να εξελίξει προσαρμόζοντας το στις ανάγκες και τις ιδιαιτερότητες της σύγχρονης πραγματικότητας αν θέλει να ελπίζει όχι μόνο σε ένα καλύτερο μέλλον αλλά σε ένα μέλλον γενικότερα.

Για να διαπιστώσουμε ότι το μέλλον της ανθρωπότητας είναι ζοφερό και αβέβαιο δεν χρειάζεται παρά να δούμε τις δηλώσεις του Paul Krugman στο CNN, ο οποίος ουσιαστικά αναγνωρίζει ότι μόνο με μια νέα στρατιωτικοποίηση των οικονομιών (γιγάντωση του στρατιο-βιομηχανικού συμπλέγματος) και με έναν νέο παγκόσμιο πόλεμο θα βγει η παγκόσμια οικονομία από τη κρίση. [7]  Με τα όπλα που διαθέτουμε σήμερα ένας νέος παγκόσμιος μόνο τον Einstein μπορεί να επιβεβαιώσει. Πιθανόν ο λόγος του Περικλή στον Eπιτάφιο να είναι εξόχως διδακτικός όσον αφορά στα παραπάνω: “πλούτῳτε ἔργου μᾶλλον καιρῷ ἢ λόγου κόμπῳχρώμεθα,  καὶ τὸ πένεσθαι οὐχ ὁμολογεῖν τινὶ αἰσχρόν, ἀλλὰ μὴ διαφεύγειν ἔργῳ αἴσχιον.” Δηλαδή “Μεταχειριζόμαστε τον πλούτο περισσότερο σαν μια ευκαιρία έργων παρά σαν αφορμή κομπορρημοσύνης, το να ομολογεί δε κανείς την φτώχεια του δεν είναι ντροπή, είναι όμως αισχρότερο να μην προσπαθεί να την αποφύγει με την εργασία.” Και λίγο πιο κάτω : “τὸ γὰρ φιλότιμον ἀγήρων μόνον, καὶ οὐκ ἐν τῷ ἀχρείῳ τῆς ἡλικίας τὸ κερδαίνειν, ὥσπερ τινές φασι, μᾶλλον τέρπει, ἀλλὰ τὸ τιμᾶσθαι.” Το οποίο μεταφράζεται: “Γιατί το μόνο που δεν γερνά είναι ο πόθος για δόξα, και στην ηλικία που ο άνθρωπος δεν μπορεί να προσφέρει τίποτε, δεν είναι, όπως λεν μερικοί, το κέρδος [του χρήματος] που δίνει τη μεγαλύτερη τέρψη, αλλά οι τιμές[η δόξα].”

Η δημοκρατία είναι το πολίτευμα που απαιτεί τη μέγιστη δυνατή επαγρύπνηση και θάρρος από τους πολίτες ώστε να την διαφυλάξουν από τον εκφυλισμό ή την ανατροπή. O Rousseau περιγράφει αυτή την απαίτηση της δημοκρατίας πολύ εύστοχα: “… δεν υπάρχει μορφή διακυβέρνησης τόσο επιρρεπής σε εμφυλίους πολέμους και εσωτερικές διαμάχες όσο η δημοκρατική ή λαϊκή, καθώς καμία άλλη δεν τείνει τόσο έντονα και διαρκώς να αλλάζει μορφή, και να ζητά μεγαλύτερη επαγρύπνηση και θάρρος για να διατηρηθεί η δική της μορφή. Κυρίως σε αυτή την πολιτική σύσταση πρέπει ο πολίτης να οπλίζεται με δύναμη και σταθερότητα και να επαναλαμβάνει κάθε μέρα της ζωής του από τα βάθη της καρδιάς του ότι έλεγε ένας ενάρετος Παλατίνος στη Δίαιτα της Πολωνίας : Malopericulosam libertatem quam quietum servitium (Καλύτερα μια ελευθερία γεμάτη κινδύνους παρά μια ήσυχη σκλαβιά). Αν υπήρχε λαός θεών, θα κυβερνόταν δημοκρατικά. Μια τόσο τέλεια διακυβέρνηση δεν ταιριάζει σε ανθρώπους.” [8] Ο Θουκυδίδης στην παράγραφο 43 του επιταφίου του Περικλή αναφέρει : “οὓς νῦν ὑμεῖς ζηλώσαντες καὶ τὸ εὔδαιμον τὸ ἐλεύθερον, τὸ δ' ἐλεύθερον τὸ εὔψυχον κρίναντες μὴ περιορᾶσθε τοὺς πολεμικοὺς κινδύνους.” Λέει δηλαδή ότι δεν υπάρχει ευτυχία χωρίς ελευθερία ούτε ελευθερία χωρίς εὔψυχον (καλή ψυχή), δηλαδή χωρίς θάρρος. Απορρέει λοιπόν το εξής δίλημμα για το σύγχρονο άνθρωπο : Ελευθερία ή ησυχία. Πρέπει όλοι μας να διαλέξουμε.

Το θεμελιώδες αξίωμα της δημοκρατίας είναι η επαρκής, στο μέτρο του δυνατού, πληροφόρηση του κόσμου. Αυτό εκφράζεται από τη φράση του Περικλή στον επιτάφιο :  “ἔνι τε τοῖς αὐτοῖς οἰκείων ἅμα καὶ πολιτικῶν ἐπιμέλεια, καὶ ἑτέροις πρὸς ἔργατετραμμένοις τὰ πολιτικὰ μὴ ἐνδεῶς γνῶναι·”. Η οποία μεταφράζεται ως εξής : “Επί πλέον, οι ίδιοι εμείς είμαστε σε θέση να φροντίζουμε ταυτόχρονα για τις ιδιωτικές μας υποθέσεις και για τις υποθέσεις της πόλης μας, και ενώ ασχολούμαστε με διαφορετικά επαγγέλματα κατέχουμε καλά τα πολιτικά ζητήματα.” Εδώ πρέπει να σταθούμε, καθώς όλοι μας γνωρίζουμε ότι στις σύγχρονες κοινωνίες η πολιτική ζωή του κράτους είναι οργανωμένη έτσι ώστε να κρύβει από τους πολίτες την αλήθεια και οι αποφάσεις παίρνονται στα παρασκήνια με αποτέλεσμα ο απλός πολίτης να μην μπορεί εύκολα να σχηματίσει γνώμη για το ποιος φταίει για τις δυστυχίες του και να σκεφτεί με ‘φρόνησιν’ για το τι πρέπει να γίνει. Η γνώση στην αρχαία Αθήνα προερχόταν από την εκπαίδευση όχι μόνο στο σχολείο και στην ‘οικίαν’ (οικογένεια) αλλά και μέσω της ενασχόλησης με τις δημόσιες υποθέσεις. Ο Σιμωνίδης έλεγε : “Πόλις άνδρα διδάσκει”. Η καταγραφή των νόμων της πολιτείας σε μάρμαρο σε σημείο που όλοι μπορούσαν να τους δουν και η συμμετοχή των πολιτών στα δικαστήρια της Ηλιαίας (με κλήρωση) και στην Εκκλησία του δήμου ανέβαζε το διανοητικό επίπεδό τους σε πολύ υψηλότερα επίπεδα από πολίτες οποιασδήποτε άλλης κοινότητας αρχαίας ή σύγχρονης. Έτσι ήταν εξαιρετικά δύσκολο να ξεγελάσεις το λαό.

Επίσης εδώ ο Θουκυδίδης δια στόματος Περικλή θίγει το ζήτημα του καταμερισμού της εργασίας, ο οποίος στις σύγχρονες κοινωνίες φτάνει στο σημείο να συμπεριλαμβάνει και τη πολιτική. Είναι εύκολο να καταλάβουμε ότι στην αρχαία Αθήνα όποιος έλεγε ότι είναι ειδικός στις κυβερνητικές υποθέσεις θα γινόταν περίγελος. Στο μυαλό των αρχαίων Αθηναίων η πολιτική άνηκε στο χώρο της δόξας και όχι της επιστήμης. Και όμως στα σύγχρονα κράτη είναι απολύτως φυσικό και σχεδόν καθολικά αποδεκτό ότι κάθε τέσσερα ή πέντε χρόνια θα επιλέξουμε ανάμεσα σε κάποιος ανθρώπους οι οποίοι παρουσιάζονται ως επαγγελματίες πολιτικοί, δηλαδή ειδικοί επί των πολιτικών ζητημάτων, πολιτικοί επιστήμονες ή γενικά ειδικοί στη διακυβέρνηση. Ο θεσμός των εκλογών, κατά συνέπεια, της αστικής ‘δημοκρατίας’ είναι εντελώς παράλογος και άκρως αντιφατικός. Γιατί πως αλλιώς μπορούμε να ονομάσουμε ένα θεσμό που υποτίθεται προσήκει στη δημοκρατία αλλά στη πραγματικότητα διαιωνίζει και εξασφαλίζει μόνο τον αριστοκρατικό τρόπο διακυβέρνησης (επιλογή του άριστου ανάμεσα στους υποψηφίους).

Η αγάπη για τα κοινά. Όλες οι κοινωνίες σήμερα σε μικρότερο ή μεγαλύτερο βαθμό αποτελούνται από πολίτες οι οποίοι επηρεασμένοι από μια μακρά ιστορική εξέλιξη του φιλελευθερισμού και της υπεροχής της καπιταλιστικής ιδεολογίας διέπονται από έναν στυγνό ατομισμό και δεν ενδιαφέρονται να επενδύσουν στις δημόσιες υποθέσεις. Ο σύγχρονος άνθρωπος μοιάζει περισσότερο με τον ορισμό που έδινε ο Πλάτων στη Πολιτεία για το δίκαιο άνδρα και το καλό πολίτη : το αυτόν πράττειν καί μή πολυπραγμονείν. Δηλαδή να ασχολείται κανείς με τις δικές του υποθέσεις και να μην κάνει πολλά πράγματα για τα οποία κανείς δεν ζήτησε τη γνώμη του. Δεν πρέπει να μας κάνει λοιπόν εντύπωση το γεγονός ότι πουθενά στο κόσμο δεν έχουμε δημοκρατία, όταν ο σύγχρονος άνθρωπος είναι ο ιδανικός πολίτης ενός αυταρχικού και ολοκληρωτικού καθεστώτος. Ο Περικλής λέει ξεκάθαρα πως αντιμετώπιζαν αυτού του είδους τους πολίτες στην αρχαία Αθήνα :

 “…μόνοι γὰρ τόν τε μηδὲν τῶνδε μετέχοντα οὐκ ἀπράγμονα, ἀλλ' ἀχρεῖον νομίζομεν ”. Δηλαδή : “Γιατί είμαστε ο μόνος λαός που αυτόν που δε μετέχει στα κοινά δεν τον θεωρούμε φιλήσυχο αλλά άχρηστο(παράσιτο)” 

Η δουλεία επέτρεψε την εγκαθίδρυση της δημοκρατίας. Αυτό είναι ένα επιχείρημα το οποίο έρχεται πρώτο στα χείλη των απανταχού αριστεριστών. Είναι φυσικά ότι πιο απλοϊκό και ότι πιο αισχρό έχει εφεύρει ο άνθρωπος για να υποβαθμίσει τη σημασία που έχει για τους σύγχρονους πολιτικούς αγώνες το παράδειγμα της αθηναϊκής δημοκρατίας. Επομένως επιτρέπει στα ίδια άτομα να εξιδανικεύουν αναίσχυντα ολοκληρωτικά καθεστώτα του παρελθόντος αλλά και να προτείνουν ως ιδανικές λύσεις αυτές που προέρχονται από “τις πιο παρωχημένες ιδέες περί σοσιαλισμού και κομμουνισμού, που προσιδιάζουν περισσότερο σε σέχτες του 19ου αιώνα, [και] οι οποίες ονειρεύονταν να επιβάλουν στην κοινωνία την πειθαρχία και την ισότητα ενός στρατώνα” [9] . Συγκεκριμένα ο Harman αναφέρει για τη δουλεία στην αθηναϊκή δημοκρατία: “… το ζήτημα δεν είναι η αναλογία των δούλων σε σχέση με τον πληθυσμό, ούτε καν η συμβολή της εργασίας τους στο συνολικό κοινωνικό προϊόν. Σημασία έχει πόσο σημαντικοί ήταν οι δούλοι για την παραγωγή πλεονάσματος, γιατί χωρίς αυτό το πλεόνασμα η άρχουσα τάξη δεν θα μπορούσε να απολαμβάνει μια αργόσχολη ζωή…” Και λίγο πιο κάτω συμπληρώνει : “Σε πολλά κράτη, κατεξοχήν στην Αθήνα, η πίεση εκ των κάτω έφερε ακόμη πιο ριζοσπαστικές αλλαγές- την αντικατάσταση του ολιγαρχικού πολιτεύματος ή της τυραννίας από τη δημοκρατία. Η λέξη σημαίνει κυριολεκτικά “λαϊκή κυριαρχία”. Στην πραγματικότητα δεν αφορούσε ποτέ ολόκληρο το λαό, αφού απέκλειε τους δούλους, τις γυναίκες και τους κατοίκους της πόλης που δεν ήταν πολίτες της- τους μετοίκους, στους οποίους ανήκε μεγάλο μέρος των εμπόρων και των βιοτεχνών. Ούτε αμφισβητούσε τη συγκέντρωση ιδιοκτησίας- και δούλων- στα χέρια των πλουσίων. Αυτό δεν πρέπει να εκπλήσσει, αφού η ηγεσία αυτών των δημοκρατικών δυνάμεων ήταν συχνά στα χέρια αντιφρονούντων πλούσιων γαιοκτημόνων, που υιοθετώντας κάποια αιτήματα του λαού, προωθούσαν τις δικές τους πολιτικές θέσεις.” [10]

Αυτό το απόσπασμα συσσωρεύει όλη τη προπαγάνδα για την αρχαία Αθήνα και μας επιτρέπει να καταλάβουμε πόσο άστοχοι μπορούν να είναι σε ουσιώδη θέματα ακόμη και διακεκριμένοι ‘θεωρητικοί’ του Μαρξισμού όπως ο Harman. Καταρχάς δεν υπάρχει καμία αναφορά σε έναν από τους μεγαλύτερους επαναστάτες όλως των εποχών, που δεν είναι άλλος από τον Εφιάλτη του Σοφωνίδου (και στον Αρχέστρατο). Για έναν επαναστάτη όπως ο Harman αυτό είναι απλά ανεπίτρεπτο. Αλλά αυτή είναι μοίρα όσων θεωρούν ότι η ιστορία ξεκινάει από το 1789 και μετά. Έπειτα αφήνεται να εννοηθεί ότι η δημοκρατία ήταν μια διαχρονική έννοια και απλώς ο λαός των Αθηνών κατάφερε να την εγκαθιδρύσει. Τα σχόλια περιττεύουν… Τέλος μιλάει για τη δουλεία λες και ήταν η αναγκαία και ικανή συνθήκη για την καθιέρωση του δημοκρατικού πολιτεύματος. Φυσικά δεν ήταν ούτε αναγκαία καθότι η αρχαία Αθήνα βασιζόταν όπως έλεγε και ο ίδιος ο Marx στους βιοτέχνες και τους μικροκαλλιεργητές [11] παρά στους δούλους, αλλά ούτε και ικανή συνθήκη καθώς όλες σχεδόν οι πόλεις-κράτη είχαν δούλους αλλά δεν διέθεταν δημοκρατία.

Εκείνο που έχει σημασία είναι να δούμε αν άλλαξε η ζωή των δούλων τη περίοδο 462-322 π.Χ. Όντως άλλαξε και μάλιστα προς το καλύτερο. Όπως αναφέρει ο Ρήγας : “Την περίοδο της δημοκρατίας η κατάσταση του δούλου στην Αθήνα άλλαξε ριζικά. Ο δούλος για πρώτη φορά θεωρείται ανθρώπινο ον. Ο ιδιοκτήτης του δούλου όχι μόνο δεν έχει δικαίωμα ζωής και θανάτου επί αυτού, αλλά δεν έχει καν το δικαίωμα ούτε να τον προσβάλλει. Οι Αθηναίοι παραχώρησαν στους δούλους το δικαίωμα να ντύνονται όπως και οι ελεύθεροι πολίτες και να μιλούν ελεύθερα με όλο τον κόσμο. …Οι δούλοι που δεν έμεναν στο σπίτι του κυρίου τους είχαν πλήρη ανεξαρτησία στην καθημερινή ζωή τους και το δικαίωμα να δημιουργήσουν οικογένεια”[12]  Έπειτα είναι σχεδόν παράλογο να κατηγορούμε τους Αθηναίους ότι δεν άκουσαν τους σοφιστές (όπως τον Αλκιδάμα) και δεν κατάργησαν τη δουλεία, όταν σήμερα οι δούλοι αριθμούν περί τα 27 εκατομμύρια  σε όλο τον κόσμο, επίπεδα που ξεπερνούν κάθε ιστορικό προηγούμενο. [13]     

Ποιος είναι ο τελικός σκοπός της δημοκρατικής θέσμισης

 Όλες οι φιλοσοφίες της ιστορίας προσπάθησαν να δώσουν έναν κάποιο ορισμό των σκοπών της ανθρώπινης ζωής και επομένως των σκοπών της κοινωνικής ζωής. Ο Αριστοτέλης ήταν ο εμπνευστής του ρεύματος που ξεκινούσε με την ιδέα της ανθρώπινης φύσης. Οπότε η ιστορία θα ήταν ο χωροχρόνος όπου το ανθρώπινο όν πραγματοποιεί μια ‘φύσιν’. Η ‘φύσις’ στην Αριστοτελική φιλοσοφία είναι και ο σκοπός, το τέλος. Ο σκοπός είναι δηλαδή εμμενής, σύμφυτος στο ανθρώπινο ον. “η ουσία ενός όντος είναι το τι ήν είναι” , δηλαδή η ουσία ενός όντος είναι αυτό που προοριζόταν από την αιωνιότητα να γίνει. Η εκπλήρωση του ‘τέλους’ είναι η ‘ουσία’. Το άλλο μεγάλο ρεύμα είναι αυτό στο οποίο ανήκει και ο Πλάτων και το οποίο ουσιαστικά αποτελεί ένα είδος θεολογικής-φιλοσοφίας, όπου επιχειρείται να τεθεί η θεολογία σε ορθολογική βάση. Άρα όλες οι σύγχρονες φιλοσοφίες της ιστορίας είναι είτε αριστοτελικές είτε θεολογικές. Ο Marx για παράδειγμα είναι κατεξοχήν αριστοτελικός αφού ισχυρίζεται ότι το τέλος του ανθρώπινου όντος είναι ο κομμουνιστικός, ο ‘ολόκληρος’ άνθρωπος. Από την άλλη, όμως, είναι και ξεκάθαρα φιλελεύθερος καθότι πιστεύει ότι ο τελικός στόχος είναι μια κομμουνιστική κοινωνία, χωρίς Κράτος, ταξικούς διαχωρισμούς και γενικά χωρίς κανέναν άλλο θεσμό, όπου ο άνθρωπος θα απελευθερωθεί από την καταπίεση και σύμφωνα με τη φύση του θα αυτορυθμίζεται. Οπότε στο μυαλό του Marx η επανάσταση είναι η παλινόρθωση (όχι με την έννοια της Γαλλικής Παλινόρθωσης), η επιστροφή του ανθρώπου στη φύση του. Είναι η βίαιη, η ριζική εκπλήρωση του πεπρωμένου του. Έτσι και ο Rousseau όταν επικαλείται τη φύση του ανθρώπου ουσιαστικά αναφέρεται σε αυτό τον αριστοτελικό κανόνα του όντος.

Φυσικά υπάρχει ανθρώπινη φύση, η οποία κατά τη γνώμη μου, εκφράζεται μέσω της διαλεκτικής σχέσης γονιδιώματος και περιβάλλοντος. Είναι αυτό που στο λεξιλόγιο του Αριστοτέλη ονομάζεται ‘ουσία’. Αλλά λόγω της πολύπλοκης αυτής σχέσης μας είναι εντελώς άγνωστη. Άρα δεν μπορούμε να βγάλουμε πολιτικά συμπεράσματα έχοντας ως θεμέλιο την ανθρώπινη φύση, εκτός και αν επιλέξουμε έναν δρόμο θεολογικό, όπου ορίζουμε αυθαίρετα την ανθρώπινη φύση όπως επιθυμούμε και μέσω της πίστης σε αυτό τον ορισμό δικαιολογούμε και εγγυόμαστε την αξιοπιστία του ορισμού αυτού.  Αυτό που περισσότερο ταιριάζει στη δική μου σκέψη είναι η διαδικασία όπου ξεκινάμε με θεμελιακές θέσεις, με αξιώματα που δεν επιδέχονται απόδειξης και με πολιτικές παραδοχές. Με άλλα λόγια η δημοκρατία είναι μια ιστορική δημιουργία. Η ισότητα των δικαιωμάτων, στην οποία βασίζεται η δημοκρατία, αποτελεί μια πολιτική παραδοχή την οποία κάποιοι από εμάς επιλέξαμε να την επιθυμούμε. Αυτή η πρόταση δεν στηρίζεται στη λογική, αλλά στην επιθυμία. Μιλάμε, λοιπόν, για έναν άνθρωπο δημιουργό που ανακάλυψε από τη μία φρικαλεότητες όπως το Άουσβιτς - με αποτέλεσμα εκατομμύρια ανθρώπινες ζωές να χαθούν - και από την άλλη σωτήρια φάρμακα όπως το μονοκλωνικό αντίσωμα Herceptin που έσωσε χιλιάδες γυναίκες με καρκίνο του μαστού.

Κατά συνέπεια τη δημοκρατία μόνο ως διαδικασία μπορούμε να τη δούμε, καθότι εφαρμόζεται σε ανθρώπινες κοινωνίες. Αυτό γίνεται περισσότερο αντιληπτό αν δούμε την περίπτωση της αρχαίας Αθήνας, όπου από την μεταρρύθμιση του Κλεισθένη το 508 π.Χ και μέχρι το 322 π.Χ, με τη κατάκτηση της Αθήνας από τον Αντίπατρο και τη κατάλυση του δημοκρατικού πολιτεύματος, έχουμε μια διαδικασία όπου συνεχώς όρια ξεπερνιούνται, θεσμοί αλλάζουν και δημιουργούνται νέοι πιο δημοκρατικοί. Η δημοκρατία “εξελίσσεται” θα μπορούσε να πει κάποιος. Τα όρια της αθηναϊκής δημοκρατίας είναι υπαρκτά, όπως η διατήρηση της δουλείας, η θέση της γυναίκας και το γεγονός ότι παρά τα μέτρα αυτοπεριορισμού του ο δήμος δεν κατάφερε να ξεφύγει από την ύβριν, η οποία εκφράστηκε με την εκστρατεία στη Σικελία. Γι’ αυτό, όπως προανέφερα, δεν μπορούμε να μιλάμε για ένα χαμένο πρότυπο αλλά για μια αφετηρία από την οποία θα ξεκινήσουμε για να αλλάξουμε τον κόσμο.

Άρα αν πρέπει πάση θυσία να απαντήσουμε στο ερώτημα του ποια είναι η τελικότητα (ο σκοπός, το τέλος) της δημοκρατίας ως θέσμισης των Αθηναίων, τότε την απάντηση τη βρίσκουμε στον Επιτάφιο του Περικλή:

“Φιλοκαλοῦμέν τε γὰρ μετ' εὐτελείας καὶ φιλοσοφοῦμεν ἄνευ μαλακίας”

Το οποίο μεταφράζεται ως : “Όλοι οι πολίτες αυτής της πόλης ζούμε, υπάρχουμε, εντός και διά αυτού του ενεργού έρωτος του ωραίου και της σοφίας.” [14]

Βιβλιογραφία

1. «Το Κοινωνικό Συμβόλαιο». Rousseau. Εκδόσεις Πόλις. Σελίδες 159-160
2. «Το Κοινωνικό Συμβόλαιο». Rousseau. Εκδόσεις Πόλις. Σελίδες 124-125
3. «Το Κοινωνικό Συμβόλαιο». Rousseau. Εκδόσεις Πόλις. Σελίδες 139-140
4. «Η Δημοκρατία του Εφιάλτη». Ρήγας. Εκδόσεις ΕΛΕΥΣΙΣ. Σελίδα 73.
5. «Democracy in America». Alexis de Tocqueville. Σελίδα 99 

http://www.scribd.com/doc/49336932/Alexis-de-Tocqueville-Democracy-in-America

6. http://www.bloomberg.com/news/2013-01-01/billionaires-worth-1-9-trillion-seek-advantage-in-2013.html
7. http://globalpublicsquare.blogs.cnn.com/2011/08/12/gps-this-sunday-krugman-calls-for-space-aliens-to-fix-u-s-economy/ και http://www.youtube.com/watch?v=nhMAV9VLvHA
8. «Το Κοινωνικό Συμβόλαιο». Rousseau. Εκδόσεις Πόλις. Σελίδες 125-126
9. http://dimitriskazakis.blogspot.gr/2013/01/blog-post.html
10. Λαϊκή Ιστορία του Κόσμου. Chris Harman. Σελίδες 63-65.
11. Το Κεφάλαιο. Τόμος 1. Karl Marx.
12. «Η Δημοκρατία του Εφιάλτη». Ρήγας. Εκδόσεις ΕΛΕΥΣΙΣ. Σελίδες 99-100.
13. http://www.bbc.co.uk/news/magazine-19831913
14. Κορνήλιος Καστοριάδης. Η ελληνική ιδιαιτερότητα. Τόμος Γ’. Σελίδα 213

* ο Αλέξιος Ξιφαράς είναι μέλος του πυρήνα Νέας Σμύρνης του Ε.Πα.Μ. και το κείμενό του αυτό είναι εργασία του που παρουσιάστηκε στα πλαίσια της θεματικής βραδιάς του Νοτίου Τομέα στις 22/02/13 με το αντίστοιχο θέμα